Księgozbiór Lipskich

Biblioteka Lipskich

Twórcą biblioteki która mieściła się w pałacu w Lewkowie był Wojciech Lipski (1805-1855). Założył ją około roku 1835. Biblioteka podzielona była na działy naukowe, takie jak prawo, historia, literatura, polityka i rolnictwo.

Dział prawniczy obejmował zbiory praw polskich od XVII do XIX wieku. Do najcenniejszych należały: „Iuris provincialis libri tres” – Zamość 1602; „Foridia novella seu Constitutiones et statuta ab anno 1550 ad 1618” autorstwa Grzegorza Czeradzkiego – Poznań 1620; „Zebranie praw koronny Rzeczypospolitej Polskiej” – Warszawa 1781; „Prawo polityczne narodu polskiego” – Lublin 1792; „Dziennik praw Księstwa Warszawskiego” – Warszawa 1810; „Kodeksy karne Księstwa Warszawskiego z lat 1810-11” – Warszawa 1812.

Dział historyczny obejmował dzieła ważniejszych historyków polskich XVIII i XIX wieku. Licznie reprezentowane były publikacje dotyczące historii Polski pod koniec XVIII wieku, emigracji polskiej oraz powstań polskich, ze szczególnym uwzględnieniem wydarzeń Wiosny Ludów (1848 r.) na terenie Wielkopolski.

Do cenniejszych voluminów historycznych końca XVIII w. zaliczały się: Diarjusze i dzienniki Sejmu Głównego z lat 1788-89, Zbiór mów sejmowych z lat 1775-1776, Sumarjusze praw i konstytucyj sejmowych z lat 1764-1780.

Emigracji dotyczyły broszury historyczno-polityczne z lat 1830-31 drukowane we Francji (w Besancon, Nantes, Paryżu, Poitiers, Stassburgu) a także w Wielkiej Brytanii (w Londynie) oraz czasopisma emigracyjne: „Zjednoczenie” (1841 r.) i „Zbratanie” (1847 r.). 

Zbiory poświęcone wydarzeniom roku 1848 to broszury polityczne, prasa polska i niemiecka (m.ni. „Berliner Krakehler” i „Kladderdatsch”), zbiory plakatów, ogłoszeń i odezw politycznych (m.in. odezwy klubów politycznych w Berlinie i Poznaniu, odezwy pruskiego generała Colomba do ludności wielkopolskiej, odezwy stronnictw politycznych do Parlamentu niemieckiego we Frankfurcie nad Menem, komunikaty i proklamacje Parlamentu frankfurckiego, artykuły prasowe poświęcone wypadkom rewolucyjnym 1848 r. we Frankfurcie nad Menem, Wrocławiu, Wiedniu i Pradze).

Osobno wymienić trzeba protokoły posiedzeń parlamentu w Berlinie oraz stenogramy jego posiedzeń zebrane w 22 tomach, sprawozdania sejmu Wielkiego Księstwa Poznańskiego (20 tomów) oraz zbiory broszur Ligi Polskiej z lat 1848-1850, pośród których znajdowały się m.in. autografy Augusta Cieszkowskiego, Karola Libelta, Gustawa Potworowskiego i Wojciecha Lipskiego. Zbiory poświęcone Wiośnie Ludów obejmowały także utwory literackie autorów niemieckich sympatyzujących ze sprawą polską.

W dziele historycznym zgromadzone były także pozycje autorów francuskich poświęcone głównie epoce francuskiej rewolucji oraz panowaniu cesarza Napoleona I, a także kwestiom polskim przełomu XVIII i XIX w. 
   Dział poświęcony polityce zawierał głównie publikacje poświęcone kwestiom polskim.
   Dział literatury zawierał zarówno dzieła najwybitniejszych pisarzy polskich od XVI do XIX wieku, jak i pozycje z literatury francuskiej i niemieckiej. Ponadto licznie reprezentowane były polskie przekłady (z XVIII i XIX w.) klasyków literatury antycznej. 

Wojciech Lipski zgromadził w księgozbiorze swym także bogaty zbiór programów Królewskiego Katolickiego Gimnazjum w Ostrowie, którego był (w roku 1845) jednym z założycieli. 

Dział rolniczy natomiast zawierał pozycje dotyczące hodowli zwierząt i uprawy roślin, ogrodnictwa, budownictwa wiejskiego, weterynarii, zwalczania insektów i chorób zwierzęcych.

Księgozbiór w Lewkowie rozbudowany został i usystematyzowany przez  Józefa Lipskiego, syna Wojciecha. Prace te kontynuował także Jan Lipski, prawnuk Wojciecha który w okresie międzywojennym XX wieku wzbogacił bibliotekę o szereg dzieł autorów sobie współczesnych. Żona Jana Lipskiego natomiast wzbogaciła zbiór lewkowski o wiele tomów beletrystyki polskiej, francuskiej, angielskiej i niemieckiej. W przededniu wybuchu II wojny światowej księgozbiór w Lewkowie przekraczał 10 tysięcy tomów. Zbiory te uległy niestety podczas wojny oraz w okresie bezpośrednio po nim następującym w dużym stopniu rozproszeniu.

Obok biblioteki pałac w Lewkowie był także siedzibą archiwum rodzinnego Lipskich. Zawierało ono poza dokumentami dotyczącymi spraw majątkowych także wiele innych o znaczeniu historycznym. Szczególnie cenne były tam rękopisy dotyczące powstania wielkopolskiego w r. 1848 na terenie ówczesnego powiatu odolanowskiego. Były to m.in. listy, raporty urzędowe, rozkazy i instrukcje wojskowe (m.in. z podpisami Ludwika Mierosławskiego), skargi ludności cywilnej na postępowania wojsk pruskich oraz odezwy Komitetu Narodowego do ludności polskiej i niemieckiej oraz ogłoszenia władz pruskich.

Pośród archiwaliów znajdowały się także odezwy grup ludności niemieckiej sympatyzującej z Polakami a krytyczne wobec władz pruskich w Poznańskiem, m.in. „Adresse an die Polen des Düsseldorfer Vereins für demokratische Monarchie”.

Cennymi źródłami historycznymi przechowywanymi w archiwum były także rękopis rozprawy Wojciecha Lipskiego „Beiträge zur Beurtheilung der Ereignisse im Grossherzogthum Posen im Jahre 1848” oraz rękopis rozprawy Ozeasza Ludwika Lublinera „Uwagi krytyczne nad postępowaniem politycznem żydów w Księstwie Poznańskiem w 1848, oparte na dowodach historycznych i prawodawczych” – Poznań 1850.

Archiwum Lipskich w Lewkowie zawierało także wiele innych manuskryptów o treści historycznej, politycznej, teologicznej i literackiej. Były to m.in. teksty historyczne: „Antiphonarium minus de tempore et de sanctis iuxta usum sacri ordinis Cisterciensis” – 1631; Sebastyana Gilińskiego „Pamiętniki działań korpusu gen. Różyckiego w województwie sandomierskim i krakowskim” –  1831/32; „Nil desperandum” – anon. 1 poł. XIX w.; „Wyznanie wiary prawego Polaka” – anon. ok. 1833 oraz teksty literackie: Maurycego Gosławskiego „Odstępca” oraz Elżbiety Gołębiowskiej „Figle huzarów”.

Archiwum zawierało ponadto listy rodzinne Lipskich, m.in. listy pisane do Wojciecha Lipskiego oraz listy pisane przez niego do rodziny i przyjaciół z twierdzy w Sonnenbergu.

Obecnie część zbiorów dawnego Archiwum Lipskich znajduje się w pałacu Lewkowie, część w Archiwum Państwowym w Poznaniu, a część zniszczona została w roku 1950 w wyniku wywiezienia na makulaturę w ramach tzw. „czynu społecznego” przez ówczesnego kierownika szkoły podstawowej w Lewkowie [sic!].

Literatura:

• Bożenna Szulc-Golska, Wielkopolskie bibljoteki prywatne, Poznań 1929, s.21-25.
• Dariusz Pryczak, Działalność polityczno-gospodarcza Wojciecha Lipskiego z Lewkowa, Ostrów Wielkopolski 2000, s.18, 47-48.